در حیدرآباد پاکستان، شهری باستانی که به افتخار حضرت علی (ع) نام‌گذاری شده، خاطره کربلا نه‌تنها حفظ شده، بلکه زیسته می‌شود. از طریق آیین‌های چندصدساله‌ای که در امام‌بارگاه‌های تاریخی این شهر برگزار می‌شود، روح وفاداری، اندوه و مقاومت که شهادت امام حسین (ع) و یارانش را شکل داد، همچنان زندگی جمعی را، به‌ویژه در ماه محرم، تحت تأثیر قرار می‌دهد.

نیایش سحرگاهی: نذر و مراسم حنابندان در محله کهن کهوکهر

ساعت ۳:۳۰ بامداد هفتم محرم، کوچه‌های تنگ محله کهوکهر ـ یکی از کهن‌ترین محله‌های حیدرآباد ـ در سکوتی آمیخته با انتظار می‌تپید. زنانی با چادرهای سیاه، برخی با کودکان در آغوش، برخی دیگر همراه خانواده، در برابر امام‌بارگاهی متعلق به سال ۱۸۷۶ گرد آمده بودند. هدف آنان: ادای نذر و شرکت در مراسم سنتی حنابندان شاهزاده قاسم بود.

این مراسم، به افتخار حضرت قاسم، فرزند امام حسن (ع) و برادرزاده امام حسین (ع)، منحصر به حیدرآباد است. گرچه می‌دانند که ازدواج او در کربلا واقع نشد، اما این آیین را نمادی از شادی ناتمام و امید بر بادرفته می‌دانند و با زنده‌ نگه‌داشتن آن، دعاهای خود را به یادآوری تبدیل می‌کنند.

زنان، گهواره‌های تزیین‌شده‌ای به همراه دارند که نشان از اجابت دعاهایشان دارد. شمع‌هایی که در کف دستانشان می‌سوزد، اشک‌های خاموش و نیایش‌های زمزمه‌شده را روشن می‌کند. "همسرم پارسال اینجا دعا کرد که شغلی پیدا کنم، حالا در پلیس استخدام شده‌ام و او آمده تا شکرگزاری کند"، این را سمیع، در حالی‌که دخترش را در آغوش دارد، می‌گوید. برخی دیگر، چون اویس، برای آینده دعا می‌کنند — هر داستان، بازتابی است از ایمانی ماندگار.

سنت گُل‌شاه کی مهندی

در قلب این آیین، امام‌بارگاه گل‌شاه بخاری قرار دارد که در سال ۱۸۷۶ تأسیس شده است. متولی آن، آپا کلثوم، نگهبان این سنت زنده است که در آن سینی‌های شیرینی، گهواره‌های کوچک، سینی‌های حنا و علم‌ها به چشم می‌خورند و همه نشانی از پیوند ناگسستنی با کربلا هستند.

این اشیاء مقدس، سحرگاه هشتم محرم به قدم‌گاه مولا علی، نماد معنوی حیدرآباد، برده می‌شوند تا در آیین جماعتن جو پیر ـ که از سوی انجمن سفینه حسینی از سال ۱۹۰۹ اجرا می‌شود ـ شرکت کنند.

عزاداری و میراث کربلا

عزاداری در حیدرآباد، ریشه‌ای عمیق در سنت‌های محلی و تاریخ این سرزمین دارد. مرثیه‌ها و نوحه‌هایی که زنان و کودکان تلاوت می‌کنند، فداکاری امام حسین (ع) را زنده نگه می‌دارند. گهواره‌های کوچک علی‌اصغر، نوزاد شهید کربلا، اندوهی ویژه برمی‌انگیزند.

شاعر سلامت فیروز، که مرثیه‌ای برای مراسم قاسم سروده بود که توسط راحت فتح‌علی‌خان اجرا شد، می‌گوید این آیین "نماد عشق به اهل بیت و یادآوری ازدواجی است که هرگز صورت نگرفت".

قدم‌گاه مولا علی: قلب معنوی شهر

قدم‌گاه مولا علی که به نام خلیفه چهارم اسلام نام‌گذاری شده، هسته حافظه دینی حیدرآباد است. گفته می‌شود قدمتش به حدود ۱۸۱۰ میلادی می‌رسد و شامل مسجد و سنگ‌سجاده‌ای است که آثار پیشانی، دستان، زانوها و پاهای حضرت علی (ع) را در حالت سجده بر خود دارد. این سنگ توسط پادشاه ایرانی فتح‌شاه کاچار به میر کرم‌علی تالپور، حاکم وقت سند، اهدا شد.

امروزه نمای آن بازسازی شده و شباهت‌هایی با حرم حضرت علی در نجف دارد.

علم و پیر: نمادهای وفاداری و ایستادگی

علم، نماد بارز شجاعت، برجسته‌ترین ساختار محرم در حیدرآباد است. این نشان، یادآور حضرت عباس علمدار (ع) است که علم را حتی پس از قطع شدن دستانش نگه داشت. امروز نیز علم‌هایی به بلندی ۹۳ فوت بر بام خانه‌ها و امام‌بارگاه‌ها برافراشته می‌شود.

علم‌ها بر سازه‌های آهنی قرار گرفته و با کبوتر، طاووس و گل‌نگاره‌ها تزئین می‌شوند. پایه بتنی آن‌ها که به آن دِکّی گفته می‌شود، ترکیبی از هنر و استواری است.

پیش از آغاز محرم، علم‌ها برای نهر ـ فرایند پاک‌سازی، رنگ‌آمیزی و تزئین ـ پایین آورده می‌شوند. سپس در آغاز ماه، طی مراسمی باشکوه و با حضور انبوه مردم، برافراشته می‌شوند.

نقش شهنایی و پیوستگی فرهنگی

هیچ آیین پیر یا عزاداری بدون صدای اندوهگین شهنایی ـ ساز بادی چوبی سنتی ـ کامل نیست. دکتر امام علی میرزا، پژوهشگر مراثی سندی، می‌گوید: "شهنایی از ایران به هند و سپس به سند رسید و در فارسی به آن نفیر نیز می‌گویند".

جماعتن جو پیر، آیینی است که از روز هفتم محرم آغاز و تا هشتم ادامه دارد. در این سفر که حدود ۳۰ ساعت طول می‌کشد، بیش از ۲۰ ذوالجناح (اسب نمادین) شرکت دارند و از مکان‌هایی چون فقیر کا پیر عبور می‌کنند که پذیرای جمعی عظیم از عزاداران است.

مهاجرت، تقسیم و گسترش آیین‌ها

آیین‌های عزاداری در حیدرآباد هم از سنت‌های بومی سند و هم از مهاجرت‌های پس از تقسیم ۱۹۴۷ تأثیر پذیرفته‌اند. به گفته کاظم میرزا، متولی دیرین قدم‌گاه، پیش از ۱۹۴۷، مجالس ده‌شبی چندان رایج نبود. "این ساختار را مهاجران اردوزبان پس از مهاجرت به این شهر وارد کردند".

امروز، جامعه اثنا عشری خوجه مجالس ده‌شبی را در ایستگاه جاده برگزار می‌کند که از ۱۹۴۸ آغاز شده و اکنون در ساختمان سه‌طبقه‌ای مستقر است.

عاشورا و ضربان قلب شهر

مراسم مرکزی عاشورا در حیدرآباد از سوی انجمن حیدری برگزار می‌شود که در ۱۹۴۸ تأسیس شده و اکنون توسط نواز بهوتو و رضا ایرانی اداره می‌شود. این مراسم از قدم‌گاه آغاز شده و در کربلا ددن شاه به پایان می‌رسد ـ سفری نمادین از یاد به شهادت.

نویسنده: محمد حسین خان

https://www.dawn.com/news/1922275/how-hyderabad-is-keeping-the-memory-of-karbala-alive